با جلال؛ از دید و بازدید عید تا سفر به ولایت عزرائیل
مقدمه جلال آل احمد ۱۱ آذر سال ۱۳۰۲در خانواده‌ای پرجمعیت و در محله سید نصرالدین تهران به دنیا آمد. پدرش از روحانیون مشهور آن دوره بود و دوست داشت پسرش راه او را ادامه بدهد و جانشین منبر و محرابش شود. به‌همین خاطر اجازه نمی‌داد فرزندش غیر از علوم حوزوی چیز دیگری بیاموزد. با توصیه خانواده، جلال تا نجف هم برای آموختن علوم دینی سفر کرد، اما هیچ‌گاه نتوانست خودش را با این مسیر تحمیلی و ناخواسته وفق بدهد. بالاخره تصمیم گرفت به‌دور از چشم خانواده در مدارس دولتی شرکت کند و علوم جدید را فرا بگیرد. تحصیل در رشته زبان و ادبیات فارسی سال ۱۳۲۲ تحصیل زبان و ادبیات فارسی را در دانشسرای عالی تهران شروع کرد و تا مقطع دکترا ادامه داد. آل احمد در این دوره نویسندگی‌اش را آغاز کرد و مجموعه «دید و بازدید» را نوشت که شامل داستان‌های «دید و بازدید عید»، «گنج»، «زیارت»، «افطار بیموقع»، «گلدان چینی»، «تابوت»، «شمع قدی»، «تجهیز ملّت»، «پستچی»، «معرکه»، «ای لامسبا!» و «دو مرده» بود. این داستان‌ها حکایت زندگی مردم در آن دوره بود و جلال با لحنی طنزگونه، مسائل اجتماعی و سنت‌های جامعه آن دوره را روایت و نقد می‌کرد. در دهه ۲۰ و ۳۰ غیر از نگارش داستان، پژوهش و ترجمه آثار بین‌المللی را هم دنبال می‌کرد. او با روزنامه‌ها و نشریات زیادی همکاری داشت و با نثر موجز، گزنده و اثرگذاری که داشت، جامعه روشن‌فکر آن دوره را تحت تاثیر قلم خود قرار می‌داد. پیوند ادبیات با سیاست جلال آل احمد در میدان سیاست هم فعالیت چشم‌گیری داشت. او با پیوند ادبیات و سیاست وارد صحنه پر از آشوب آن دوره پهلوی‌زده شد. سال ۱۳۲۶ اثر «از رنجی که می‌بریم» را به رشته تحریر در آورد که شامل هفت داستان کوتاه بود. داستان‌های این کتاب وضعیت بغرنج زندانیان سیاسی آن زمان را روایت می‌کرد و به مباحث روز اجتماعی می‌پرداخت. همچنین در اواخر دهه ۳۰ به طرف‌داری از «دکتر مصدق»، سیاست‌مدار و فعالِ در زمینه ملی شدن صنعت نفت سخنرانی کرد. اوضاع سیاسی آن زمان قلم نویسندگان را به‌شدت معطوف به خود کرده و سرکوب، خفقان و آشوب اجتماعی بن‌مایه خیلی از داستان‌ها شده بود. در همین هیایو، جلال آل احمد دو کتاب «سرگذشت کندوها» و «مدیر مدرسه» را در سال ۱۳۳۷ نوشت و جامعه اطرافش را در قالب داستان تشریح کرد. سپس کتاب «غرب‌زدگی» را به نگارش درآورد که توجه خیلی از سیاسون را به خود جلب کرد. با جلال – زندگینامه جلال آل احمد – همسر سیمین دانشور – نویسنده ایرانی – پدر داستان نویسی ایران ماجرای جالب ازدواج با سیمین دانشور جلال آل احمد سال ۱۳۲۷با سیمین دانشور، نویسنده مشهور ایرانی ازدواج کرد. ماجرای آشنایی این دو را «ویکتوریا دانشور»، خواهر سیمین این‌گونه تعریف می‌کند: «عید رفته بودیم اصفهان و در اتوبوسی که می‌خواستیم به تهران برگردیم، آقایی صندلی کنارش را به سیمین تعارف زد. آن دو کنار هم نشستند. بعد که به خانه آمدیم، صبح دیدم سیمین آماده می‌شود تا بیرون برود. من هم می‌خواستم بروم خرید. وقتی در را باز کردم، دیدم آقای آل‌احمد مقابل در ایستاده‌است! نگو این دو، روز قبل قرار مدارشان را گذاشته بودند. روز نهمِ آشنایی‌شان هم عقد کردند. همه را دعوت کردیم و در مراسم‌شان فامیل و همه نویسندگان بودند. صادق هدایت هم بود. بعد آن‌ها خانه‌ای اجاره کردند و رفتند سر زندگی‌شان.» مهم‌ترین آثار داستانی جلال آل احمد از این نویسنده بزرگ آثار زیادی در فرم‌های مختلف ادبی مثل داستان، ترجمه، سفرنامه، مجموعه مقالات و … به یادگار مانده است. منتهی عمده معروفیت قلم ایشان در نگارش داستان بود که در ادامه گلچینی از بهترین آثار داستانی‌اش را برخواهیم شمرد:
- «دید و بازدید»، انتشار در سال ۱۳۲۴؛ این مجموعه در ابتدا شامل ۱۰ داستان کوتاه بود که این تعداد در چاپ هفتم به ۱۲ عدد رسید.
- «از رنجی که می‌بریم»، انتشار در سال ۱۳۲۶؛ شامل ۷ داستان کوتاه
- «سه تار»، انتشار در سال ۱۳۲۷؛ شامل ۱۳ داستان کوتاه
- «زن زیادی»، منتشر شده در سال ۱۳۳۱؛ این مجموعه شامل ۹ داستان کوتاه است.
- «سرگذشت کندوها»، منتشر شده در سال ۱۳۳۷؛ این کتاب اولین داستان بلند جلال آل احمد است.
- «مدیر مدرسه»، منتشر شده در سال ۱۳۳۷؛ داستان
- «نون والقلم» منتشر شده در سال۱۳۴۰؛ داستان بلند تاریخی
- «نفرین زمین» انتشار در سال ۱۳۴۶؛ رمان
- «پنج داستان»، انتشار در ۱۳۵۰؛ این مجموعه دو سال بعد از مرگ آل احمد به چاپ رسید.
- «سنگی بر گوری»، منتشر شده در ۱۳۶۰؛ رمانی کوتاه که آخرین اثر داستانی آل احمد بود.
- «اورازان»؛ منتشر شده در سال ۱۳۳۳
- «تات‌نشین‌های بلوک زهرا»، انتشار در سال ۱۳۳۷
- «جزیره خارک، دُر یتیم خلیج فارس»، منتشر شده در سال ۱۳۳۹
- «خسی در میقات»، منتشر شده در سال ۱۳۴۵
- «سفر به ولایت عزرائیل»، منتشر شده در سال ۱۳۶۳؛ این کتاب شرح ماجرای سفر ایشان به فلسطین و اسرائیل است.
- «سفر روس»، انتشار در سال ۱۳۶۹؛ کتاب سفر روس، شرح حال مسافرت ۳۱ روزه او به کشور روسیه است که در سال ۱۳۴۳به دعوت انجمن فرهنگی ایران و شوروی صورت گرفت.
